Koe Tala 'o Ngingini Ofolanga´
Koe talanoa eni ki he faimeʻalava fakahisitōlia 'ae māʻuli ko Atipau´, toʻa ko Filihia´, moe kaivai ko Afeafe 'o Mo'unga'one´.
Ko Nginingini Ofolanga´ koe tama ia ko Taufaʻahau Tupou I, naʻa´ ne fekumi ki he tauʻataina´ pea ne foaki ʻofa maʻa e kakai ʻoe ʻotu Tonga´.
'Oku lahi e ngaahi talanoa kia Nginingini Ofolanga´ pea 'oku nau ki'i kehekehe pe, ka koe okooko eni mei he fakamatala 'a Tevita Disney Tapa ʻo Nukuʻalofa, Folaha pea mo Moʻungaʻone pea 'oku fakamāfana mo mālie makehe. Ko ia 'oku 'oatu e fakamālō mavahe kia Tevita Disney Tapa 'i he'ene loto lelei ke ngāue 'aki heni 'ene fakamatala´.
Neu lele atu ki he faikava putu ‘ae kāinga Mo'unga'one pea u fakalea atu ki he mātu’a´ ... ‘oku te fanongo pe he ngaahi tala ‘oe kau to’a moe kakai ʻiloa ‘o Ha'apai´ hangē ko Saulala mo Haveapava ‘o Uiha´, ko Moatunu mo Telekihi ‘o Ha'afeva´, ko Si’ūlua 'o Lofanga´, ko Liemalohi ‘o Koulo´, ko Kaifoto ‘o Felemea´, ko 'Akuila ‘o Nomuka´ ... ka na’e 'i ai nai ha taha ‘a Moʻungaʻone?
Ne tafoki mai e tu'unga mātu'a Moʻungaʻone´ ni mo 'enau tali´ ... ka ne 'ikai ‘a Atipau, Afeafe mo Filihia 'o Mo'ungaone´, 'e 'ikai ha Nginingini Ofolanga.
Ko ʻenau talanoa´ leva eni ...
Koe Ma'afu ko Maluotaufa´ ko hono 'ofefine ko Hoamofaleono, koe fa'ē ia 'a Tupou 1. Ka ko Tupouto’a tamai 'a Tupou 1, na'e fa'ē ia kia 'Ulukilupetea koe mokopuna ‘o Malupō. Ko ia ne tupu mo nofo lata pe ‘a Tupouto’a 'i he famili 'o 'ene fa’e´ 'i Ha'apai.
Koe taimi eni ne lolotonga feitama ai ‘a Hoamofaleono kia Tupoto'a´ pea ne nofo pe ʻa Hoamofaleono he famili 'o 'ene tamai´ ‘i Kahoua, ʻi Tongatapu, ‘i he Ha'a Havea´, koe fanga fototehina ia 'o Ma'afu´. Pea ne tu'itu'ia kovi 'a Hoamofaleono pea koe taha 'ene faka'amu´ lolotonga 'ene feitama´ ke ne inu mai ha toto’i tangata. Na'e fakalanga hoha'a e tu'itu'ia ʻae ta'ahine´ ki Ha'a Havea, pea koe fale'i 'ae kau taula tēvolo´ koe tama ʻi manava 'a Hoamofaleono koe tupu'i tēvolo. Ko ia ne nau lototaha ai koe fāele’i mai pe valevale´ pea tamate’i he vave taha´.
Ne fai pe 'o a'u atu e ongoongo ʻoe teuaki fakapō´ ni ki Ha'apai kia Malupō ('ae teuteu tamate’i hono mokopuna´) pea pehe kia Tupouto'a ('ae teuteu tamate’i hono foha´). Koe hiva mahina eni ‘o Hoamofaleono´. Na'e ʻave e fekau 'a Malupō kia Kavamoʻunga‘one ke na fetaulaki ki he 'one'one ‘oe Taulanga Tatū pea ne fononga atu ai ʻo fakatangi kia Kavamoʻungaʻone ... ʻae mā'uli ko Atipau´, 'ae kaivai ko Afeafe´, 'ae takitau ko Filihia´ ... ka ʻikai ha feinga kia Hoamofaleono ʻi Kahoua ʻe mole moʻui siʻota mokopuna´. Ne ʻiloa ai pe fanga ko ia´ ʻo aʻu ki he ʻaho´ ni koe fanga ko Fetāngihi he ʻOneʻone´.
... seuke …na’e taha pe foki ʻae neesi moe kaivai 'i Ha'apai´… hehee … koe tahakaeafe´ ia ...
Tuai e kemo e fakaheka ki vaka 'ae kāinga Mo'unga'one´ ko honau kalia ʻiloa koe Kali-o-Bau´ pea nau tukufolau atu ai ki Kahoua.
Ne ʻalungamālie fononga´. Ne hangē ha faʻahikehe´ asiasi 'a Filihia he uhouhonga 'o Ha'a Havea. Ne 'ikai hano taimi kuo fakaheka 'a Hoamofaleono ki vaka pea ko 'enau liu mai ko ia koe foe pasika 'a Afeafe ki 'Uiha kia Malupō.
Kae pango he na'e tō tāufa pea nau hikifua leva ‘o taumu'a ki ha ki'i motu pe ne ofi atu. Lolotonga ia´ kuo si'i loloa 'a Hoamofaleono mo tokoto fakatafa pe koe matangia kovi honau vaka´. Ne nau ui ai pe ki'i motu´ ni ko Fakatafa.
Koe malu hifo pe matangi´ kuo failā Afeafe kae hoko atu e fononga´. Koe houhou pe 'ae tahi´ moe lua pe ta'ahine´ 'i he'ene tokakovi´. Fe'unga ia´ mo 'enau fakalaka atu he ki'i motu 'e taha, pea nau ui ai pe motu ko ia´ ko Luangahu.
Ne fai atu 'o nau aʻu ki ha motu ia 'e taha pea nau hifo ai ki 'uta ke mālōlō e ta'ahine. Koe 'aho ‘e ua nai ʻenau mālōlō he motu´ ni. Pea koe lolotonga 'enau mohe´ kuo ofongi atu ʻe Atipau kuo kamata langalanga mai e ta'ahine´. Ko ia ne nau ui ai e motu´ ni ko Ofolanga koe kamata langā ia 'a Hoamofaleono´.
Ne toe failā leva 'a Afeafe ʻo nau fe'ungatonu atu mo ha motu ia ʻe taha moe lua pe 'ae ta'ahine´, pea nau ui ai pe motu ko ia´ ko Luahoko.
Faifai pe kuo nau tūʻuta atu ki he fanga 'o Tongoleleka´ ko 'enau tau pouli atu ia pea nau hifo´ atu pe kuo fā'ele ‘a Hoamofaleono he mā'uli ko Atipau´ koe kiʻi tamasi'i tangata. Ne vaivaia fau e ta'ahine´ pea ui atu 'e Atipau ke 'omi ha fo'i niu ke namoa 'aki e tamasi'i´. Koe tali mai´ 'oku hala, koe fo'i nginingini pe ʻoku lī he loto liu ʻoe Kali o Bau´ koe toe mei Ofolanga. Ui atu ʻa Atipau 'omi ia. Ko ia ne ui ai pe feituʻu ko ia´ ko Niu Ui pea ui ai pe 'e Atipau e tamasi'i´ ko Nginingini Ofolanga ki he foʻi niu ngini ne toe mei Ofolanga´. Ko ʻenau tui ia 'i ono'aho´ ka 'i ai ha fā'ele po'uli pea pau ke fakahingoa kimu'a pea ma’a e 'aho´. Ne tanu ai pe fonua 'o Nginigini Ofolanga´ he fu'u 'Ovava he feituʻu´ ni. Ko hono fonua ena ʻa Niu'ui ʻoku tu'u ai e Falemahaki 'o Ha'apai he ngaahi 'aho´ ni´.
Ne toki fakaa'u atu leva e fononga´ mei ai kia Malupo mo Tupouto'a kuo mā'ui'ui lelei 'a Hoamofaleono mo 'ene kiʻi tama ko Nginingini Ofolanga´.
Ne faka'osi mai leva e tu'unga mātu'a Moʻungaʻone´ ni ...
Koe 'aho pe 'oku tau fakakaukau ai ki Mo'unga'one´ ... seuke ... pea tau manatu leva kia Kavamo'unga'one mo hono kāinga´ ... 'a Filihia mo 'ene to’a takitau poto´ ... 'a Afeafe mo 'ene 'ulivaka poto´ ... 'a Atipau mo 'ene faka'uto'uta mā'uli poto´ ... pea moe kalia 'ulingaholo koe Kali-o-Bau´ ... pea nonga leva ai hotau loto fielahi´ … he koe kai ia 'a Mo'unga'one´.
... he koe tala ‘o Vava'u´ oku pehe´ ... ko 'ene lava pe ‘a 'Ulukalala´ koe lava ia ‘a Vavau´ .... ka ko Ha'apai´ ... koe kakato pe 'ae 'Otu Ha'apai´ koe lava ia 'a Ha'apai´ ...
... pea koe 'otu Ha'apai´ ia ... 'a Taufatofua (Kotu) ... 'a Fanualofanga (Lofanga) ... pea mo Kavamo'unga'one (Mo'unga'one) ...
... koe Tolu’i Tupe ia ‘oe 'Otu Ha'apai´.
.... tangane Moʻungaʻone ...
